Đã
đến lúc cần trả lại chiến tranh cho chiến tranh và trả hết lại cho con
người cái gì thuộc về con người trong ca nhạc, và không chỉ trong ca
nhạc.
Du ca, một sinh hoạt âm nhạc đặc biệt của Sài Gòn trước 1975 |
Đưa tin về live show Sol vàng của nữ danh ca Lê Uyên hôm 8.11, báo Tuổi Trẻngày 10.11 viết: “Sáu năm trước, trong chương trình Duyên dáng Việt Nam19, nữ ca sĩ Lê Uyên xuất hiện lần đầu sau 30 năm xa quê bằng một bài hát của nhạc sĩ Lê Uyên Phương (Vũng lầy của chúng ta). Sáu năm sau, cũng vẫn bài ấy và thêm được sáu bài hát nữa được cấp phép hát chính thức cho chương trình Sol vàng.
Bảy sáng tác của Lê Uyên Phương cho một live show chính thức đầu tiên
dù hơi ít, nhưng cũng đủ trở thành chiếc gương phản chiếu chầm chậm một
phần đời sống âm nhạc của Lê Uyên - Phương ngay tại quê nhà. Âm nhạc của
Lê Uyên - Phương đã làm khán trường nhà hát Hoà Bình tối 8.11 không còn
một chỗ trống”.
Điều gì đã làm cho những nhạc phẩm 40 năm trước của Lê Uyên Phương cũng như những Bài không tên của
Vũ Thành An vừa được cấp phép cũng trong những ngày này và trước đó nữa
là một số bài của Phạm Duy và một số nhạc sĩ khác, trải qua bao chông
gai, cuối cùng cũng đã được thừa nhận và chính thức đến với công chúng?
Điều gì đã làm nên sức sống, làm nên giá trị lâu bền của những nhạc phẩm
ấy, để cuối cùng chúng được chính thức công nhận?Ai cũng biết, trước
đó, dù chưa được cấp phép chính thức thì ở những chỗ riêng tư những ca
khúc ấy vẫn cất lên trên môi của những người yêu nhạc và yêu những gì
chứa trong ca từ của những nhạc phẩm ấy. Đó là vì chứa đậm trong ca từ
của những ca khúc ấy chính là tính nhân bản, là tình người, là những gì
liên quan đến con người mà cho dù chiến tranh, đạn bom, máu lửa, sự xung
đột ý thức hệ - bối cảnh ra đời của những ca khúc ấy - vẫn không xoá
nhoà đi được, làm mất đi được nơi người sáng tác và cả nơi người nghe.
Cái gì thực sự thuộc về con người thì dù có bị vùi dập, bị quy kết, bị
cố tình làm cho lãng quên, cuối cùng cũng sẽ trở về với con người. Vì
con người không chỉ có một chiều chiến đấu. Chiến đấu chỉ là một trạng
thái nhất thời, có khi là một hoàn cảnh bất thường mà con người bị đặt
vào. Con người còn có những nhu cầu bình thường như hơi thở: yêu một
giọt nắng, một giọt mưa, yêu thương giận hờn đôi lứa, yêu cảnh thanh
bình, ghét chém giết, mong mỏi hoà bình, thương một cảnh đời,một phận
người, ngậm ngùi cho một hoàn cảnh lịch sử của đất nước v.v.
Chứa đậm trong ca từ của những ca khúc ấy chính là tính nhân bản, là tình người, là những gì liên quan đến con người mà cho dù chiến tranh, đạn bom, máu lửa, sự xung đột ý thức hệ – bối cảnh ra đời của những ca khúc ấy – vẫn không xoá nhoà đi được, làm mất đi được nơi người sáng tác và cả nơi người nghe.
Ấy
vậy mà trong quá khứ chưa xa, vì ý thức hệ, vì hẹp hòi hoặc có khi chỉ
vì những thứ trần trụi hơn, tất cả những thứ rất đỗi bình thường và rất
người ấy đã bị lên án, bị cấm đoán, bị phủ định, bóp méo, xuyên tạc, cố
tình làm cho quên lãng. Người ta vẫn còn nhớ, chưa phải lâu lắc gì, một
ca khúc về mùa thu và nỗi nhớ nhung đôi lứa phổ từ một bài thơ của thi
sĩ Pháp Guillaume Apollinaire ra đời từ lâu trước tháng 8.1945 đã bị
chụp cho cái mũ chính trị như thế nào. Do đó mà dẫu sao sự thừa nhận
chính thức hôm nay đối với một số ca khúc Sài Gòn trước 1975 cũng là
điều đáng ghi nhận, dù vẫn còn nhiều điều cần xem xét thêm nữa.
Nguyễn
Phú Yên, một nhạc sĩ của phong trào sinh viên học sinh miền Nam trước
1975, trong một bài đăng trên trang Facebook cá nhân của anh ngày
14.11.2014 có tựa là Trao đổi với Nguyễn Thuỵ Kha về ca nhạc Sài Gòn trước 1975,
viết: “Và đây, hãy nghe Trịnh Công Sơn hát: “Ai có nghe, ai có nghe
tiếng nói người Việt Nam. Chỉ mong hoà bình sau cơn tăm tối, chỉ mong
một ngày tay ấm trong tay...”.Nguyễn Thuỵ Kha có hiểu được tâm tư người
lính và khát vọng hoà bình cháy bỏng trong lòng người thanh niên miền
Nam không? Dù sao kết bài anh cũng viết được: “Bây giờ nhìn lại, mới
thấy quý những góc nhìn chân thực... những giai điệu thấm vào lòng
người, mang ý nghĩa gợi mở cho cách nhìn hôm nay thêm một lần nhận rõ về
cuộc chiến tranh đã đi qua”. Anh đã nghe ra được những giai điệu ấy
trong ca khúc Sài Gòn! Rất mong nhiều người trong chúng ta, kể cả Nguyễn
Thuỵ Kha, vượt qua được cái nhìn hời hợt, phiến diện, định kiến phi học
thuật, nhiều thiếu sót và ác cảm trong mấy chục năm qua để nhìn lại
cuộc chiến tranh đẫm máu mang tên Việt Nam, để hiểu rõ con người miền
Nam, âm nhạc Sài Gòn nói riêng và tài sản văn hoá văn nghệ miền Nam nói
chung, vốn đã bị khai tử sau ngày 30.4.1975! Bất cứ dòng ca nhạc nào
cũng đều có bài hay, bài dở; vấn đề là biết gạn đục khơi trong, biết giữ
lại những điều giá trị nhất. Ca nhạc Sài Gòn trước 1975 còn tồn tại
được chính do giá trị nghệ thuật thấm đẫm tinh thần nhân bản bao đời ăn
sâu trong tâm hồn Việt vậy”.
Cách
đây mấy năm, có mặt ở chợ Cửa Lò, Nghệ An ngày gần Tết, tôi đã nghe
vang lên từ chiếc loa gắn trên một chiếc xe đạp bán dạo bài Xuân này con không về,
một ca khúc của miền Nam trước 1975. Mọi người đều lắng nghe, tỏ ra ưa
thích.“Con biết bây giờ mẹ chờ tin con/ Khi thấy mai đào nở vàng bên
nương /Năm trước con hẹn đầu xuân sẽ về /Nay én bay đầy trước ngõ /Mà
tin con vẫn xa ngàn xa/ Ôi nhớ xuân nào thuở trời yên vui /Nghe pháo
giao thừa rộn ràng nơi nơi/ Bên mái tranh nghèo ngồi quanh bếp hồng/
Trông bánh chưng ngồi chờ sáng /Đỏ hây hây những đôi má đào/ Nếu con
không về chắc mẹ buồn lắm/ Mái tranh nghèo không người sửa sang/ Khu
vườn thiếu hoa đào mừng xuân/ Đàn trẻ thơ ngây chờ mong/ Anh trai sẽ đem
về cho tà áo mới/ Ba ngày xuân đi khoe phố phường…”. Có lẽ những ca từ
giản dị, mộc mạc mà chân thật, đẫm tính người ấy đã chinh phục được
những con người bình thường ở một miền đất mà trong quá khứ từng đối
địch với miền đất của tác giả ca khúc.Âm nhạc, một khi chứa đựng nỗi
niềm của con người, quả là không có biên giới.
Térence,
nhà văn, nhà viết kịch La Mã từng có câu nói được coi là ngọn nguồn của
chủ nghĩa nhân bản ở châu Âu từ thế kỷ 16: “Tôi là người, và không có
cái gì thuộc về con người lại xa lạ với tôi”. Có lẽ đã đến lúc cần trả
lại chiến tranh cho chiến tranh và trả hết lại cho con người cái gì
thuộc về con người trong ca nhạc, và không chỉ trong ca nhạc.
Đoàn Khắc Xuyên (NĐT)
0 nhận xét: